ΜΟΝΤΕΛΑ ΔΙΑΠΑΙΔΑΓΩΓΗΣΗΣ
ΜΟΝΤΕΛΑ ΔΙΑΠΑΙΔΑΓΩΓΗΣΗΣ
Ο
αυταρχικός τρόπος διαπαιδαγώγησης
Καρδαράς Αργύρης (Φιλόλογος - Κοινωνικός Λειτουργός)
Σύμφωνα
με τον Χασάπη (1980) κατά την αυταρχική στάση ένας γονιός φέρεται τυραννικά,
πολύ απαιτητικά και ασκεί βία στο παιδί για να αποκτήσει γνώσεις. Ως μέσο
διαπαιδαγώγησης χρησιμοποιεί την τιμωρία σε βάρος των παιδιών. Οι αυταρχικοί
γονείς (Moore, 1991) ασκούν σε υψηλό βαθμό γονικό έλεγχο. Ζητούν απόλυτη
συμπεριφορά από τα παιδιά τους και ζητούν άμεση υπακοή. Αυταρχικοί γονείς
επίσης έχουν λιγότερες πιθανότητες από άλλους να χρησιμοποιήσουν ήπιες μεθόδους
πειθούς, όπως την αγάπη, επαίνους και αμοιβές. Επιλέγουν τον πιο επιθετικό
τρόπο επίλυσης των συγκρούσεων.
Αυτό
το στιλ χαρακτηρίζεται από τις υψηλές προσδοκίες συμμόρφωσης προς τους κανόνες
και τις γονικές κατευθύνσεις. Περιμένουν πολλά από το παιδί τους αλλά δεν
εξηγούν τους κανόνες. Πλησιάζουν το παιδί με τιμωρίες και δεν το αφήνουν να
επιλέξει πράγματα για τον εαυτό του. Το παιδί λοιπόν σπάνια αναλαμβάνει
πρωτοβουλίες, αποσύρεται κοινωνικά και παρουσιάζει έλλειψη αυθορμητισμού
(Wikipedia 2007).
Σύμφωνα
με τον Iannelli (2004) οι αυταρχικοί γονείς προσπαθούν να έχουν πάντα τον
έλεγχο, καθορίζουν αυστηρούς κανόνες τήρησης της τάξης. Αυτό γίνεται συνήθως
χωρίς ζεστασιά και στοργή. Καθορίζουν κανόνες χωρίς συχνά να εξηγούν στα παιδιά
τους γιατί θέλουν να κάνουν κάποια πράγματα. Η απάντηση στα παιδιά που κάνουν
ερωτήσεις για έναν κανόνα είναι « Γιατί το είπα εγώ». Επικεντρώνουν το
ενδιαφέρον τους στην κακή συμπεριφορά του παιδιού και όχι στη θετική.
Στο
αυταρχικό στιλ δασκαλικής συμπεριφοράς (Ματσαγγούρας, 2002) επικρατεί ο λόγος
του εκπαιδευτικού που κατευθύνει όλες τις φάσεις της σχολικής ζωής. Οι ποινές
χρησιμοποιούνται για να επιβληθεί η εξουσία του δασκάλου. Θεωρούν τα παιδιά
ανεύθυνα, ανώριμα, άτακτα.
Αυτός
ο τρόπος άσκησης της εξουσίας έχει δύο κυρίως μορφές αντίδρασης από τα παιδιά.
Αρχικά την αγχώδη συγκράτηση (Χασάπης, 1980). Η επιθυμία του παιδιού
καταπνίγεται στη γένεσή της με αποτέλεσμα το παιδί να γίνεται υποδειγματικό στη
συμπεριφορά του, πρότυπο καθαριότητας και υπάκουο αλλά χωρίς να αναλαμβάνει
πρωτοβουλίες και να έρχεται σε επαφή με άλλα παιδιά. Αν η στάση των γονέων
κρατήσει σε όλη τη διάρκεια της εφηβείας, τότε σαν ενήλικας θα είναι καλά
προσαρμοσμένο, δίχως όμως αυτοπεποίθηση.
Μια
δεύτερη αντίδραση που επισημαίνει ο Χασάπης (1980) είναι η δυσφορία και η
επιθετικότητα. Όσα παιδιά δεν υποκύπτουν στην αυταρχική στάση των γονιών τους,
γίνονται ζωηρά, επιθετικά, έχουν καλή προσαρμογή ως ενήλικες, αλλά ως γονείς
γίνονται και αυτοί αυταρχικοί.
Ο
Χασάπης (1981) αναφέρει πως η επιεικής στάση από πλευράς των γονιών έχει καλά
αποτελέσματα στην προσωπικότητα των γονιών αρκεί να γίνεται μέσα σε λογικά
όρια. Οι δημοκρατικοί γονείς βοηθούν τα παιδιά τους να είναι υπεύθυνα για τον
εαυτό τους και τα ενθαρρύνουν να σκέφτονται τις συνέπειες των πράξεών τους και
τα αποτελέσματα της συμπεριφοράς τους. Οι γονείς παρέχουν σαφείς, λογικές
προσδοκίες για τα παιδιά τους. Εξηγούν τους λόγους για τους οποίους περιμένουν
τα παιδιά τους να συμπεριφέρονται με ένα
συγκεκριμένο τρόπο. Ελέγχει βέβαια ο δημοκρατικός γονιός τη συμπεριφορά των
παιδιών του για να βεβαιωθεί ότι θα ακολουθήσουν τους κανόνες και τις
προσδοκίες τους. Το κάνει αυτό μέσα σε ζεστή ατμόσφαιρα και αγάπη.
Επικεντρώνεται στη θετική συμπεριφορά των παιδιών.
Ο
Baumrind (στο Ματσαγγούρα, 2002) προτείνει για τον οικογενειακό και σχολικό
χώρο, αντί για τον όρο δημοκρατικό στιλ, τον όρο «αυθεντικό» γιατί ο γονιός
παραμένει πρόσωπο με αυξημένη αυθεντία και εξουσία.
Σύμφωνα
με τον Ματσαγγούρα, στο συλλογικό ή συμμετοχικό στιλ εκπαιδευτικός και γονιός
προσπαθεί να εξασφαλίσει τη συναίνεση των παιδιών και την αποδοχή και κατανόηση
εκ μέρους τους του σκεπτικού κάθε ενέργειας και απόφασής του. Δεν χρησιμοποιούν
απειλές και βρισιές αλλά προσπαθούν να μάθουν τα παιδιά πώς να
αυτοκαθοδηγούνται.
Στη
δημοκρατική ατμόσφαιρα τα παιδιά τείνουν να υιοθετούν μια δημιουργική
συμπεριφορά. Γίνονται συνεργατικά και αποδίδουν καλύτερα στην εργασία τους
(Χασάπης, 1981). Τα ίδια τα παιδιά προτιμούν τη δημοκρατική στάση των γονιών
και ελάχιστα την αυταρχική συμπεριφορά.
Ο
αντιαυταρχικός εκπαιδευτικός απορρίπτει τις λεκτικές και σωματικές ποινές, δε
διδάσκει από την έδρα, δεν μιλά πολύ, αλλά ενισχύει το διάλογο, δεν
παρουσιάζεται ως αυθεντία και πιστεύει ότι τα παιδιά δεν δημιουργούν αλλά έχουν
προβλήματα (Παπάς, 1998). Ο δημοκρατικός δάσκαλος θεωρεί τη συναίνεση και την
πρωτοτυπία απαραίτητη για την αγωγή και τη μάθηση. Οδηγεί τα παιδιά στην
υπευθυνότητα κα στην ομαλή κοινωνικοποίηση.
Οι
Lewin, Lippitt και White (1930 στο Χασάπη, 1981) διακρίνουν και μια τρίτη στάση
αγωγής. Την απόλυτη ελευθερία. Το επιτρεπτικό στιλ (στο σχολείο), σύμφωνα με
τον Ματσαγγούρα (2002), δίνει απόλυτη ελευθερία στα παιδιά που οδηγεί πολλές
φορές σε σύγχυση, καθώς ο εκπαιδευτικός περιορίζεται σε μια γενική και αόριστη
έκθεση θέσεων.
Συμπεράσματα-
Προβληματισμοί
Από
αυτά τα στιλ-μοντέλα αγωγής το συμμετοχικό στιλ, το δημοκρατικό μοντέλο
διαπαιδαγώγησης, είναι εκείνο που οι σύγχρονοι γονείς και εκπαιδευτικοί
οφείλουν να επιλέγουν. Έτσι τα παιδιά θα οδηγηθούν στη θετική μάθηση και στη
νοητική ανάπτυξη. Θα μπορέσουν να αναπτύξουν τον αυτοέλεγχο της συμπεριφοράς
τους, αποκτώντας συγχρόνως ανεξαρτησία και υπευθυνότητα.
Ας σκεφτούμε:
1)
Ποια στάση διαπαιδαγώγησης επιλέγεται
σήμερα από τους Έλληνες γονείς;
2)
Οι αυταρχικοί γονείς δημιουργούν όντως
τους αυταρχικούς γονείς του μέλλοντος; Ας απαντήσουμε μέσα από τις εμπειρίες
μας.
Βιβλιογραφία
Ματσαγγούρας, Η. (2002)
Η σχολική τάξη. Αθήνα: Μπρηγόρη.
Παπάς, Α. (1998)
Σύγχρονη θεωρεία και πράξη της παιδείας. Αθήνα: Δελφοί
Χασάπης, Ι. (1980) Ψυχολογία της προσωπικότητας. Αθήνα: Βασιλόπουλος.
Moore, S. (1991) The Role of
Parents in the Development of Peer Group Competence. Illinois:
http://www.fww.org/articles/misc/0628e.html [πρόσβαση 12 Νοεμβρίου 2007].
Wikipedia. (2007) Parenting
styles. http://en.wikipedia.org/wiki/Parenting_styles [πρόσβαση 12 Νοεμβρίου 2007].
Iannelli,V. Parenting
Styles. http://pediatrics.about.com/od/infantparentingtips/a/04_pntg_styles.htm
[πρόσβαση 12 Νοεμβρίου 2007].
